İstihdam en temel tabir ile sözlük anlamı olarak “bir insanı bir işte, bir görevde kullanma, çalıştırma.” şeklinde açıklanmaktadır. Kelime anlamı olarak bu kadar kısa ve net olmasına karşın finansal anlamını da işin içine kattığımızda bir ülkedeki işgücünün ve ekonominin çarklarının dönebilmesi ve ekonomik faaliyetleri sorunsuz devam edebilmesi ve çalıştırılabilmesi olarak açıklanabilir.
TÜİK’ten yola çıkarak istihdam kelimesi dar anlamda ve geniş anlamda ele alınabilir. Dar anlamda istihdam, emek yani çalışan personelin üretim faaliyetlerinde kullanılmasıdır. Geniş anlamda istihdam, emek, toprak, sermaye gibi üretim faaliyetlerinde rol alan tüm faktörlerin incelenerek ele alınmasıdır.
İçerikler
İstihdam Etmek Nedir?
Haberlerde, ekonomik verilerde istihdam etmek tabiri sıkça kullanılır ve en az bir kez duymuşsunuzdur. İstihdam etmek bir işin gerçekleşmesi için gereken iş gücünü sağlayabilmek adına bu iş için belirli bir görevde bir kişiyi çalıştırmak/atamak anlamına gelmektedir.
Basit bir örnek ile “Bir İşletmede 500 kişi istihdam edildi” şeklinde bir cümle kurulduğunda o işletmeden 500 kişinin çalışmaya başladığı ifade edilir.
İstihdam Oranı Nedir?
İstihdam oranı bir ülkedeki çalışabilir kişilerden ne kadarının bir işte çalıştığını yani istihdam edildiğini gösteren bir orandır. İstihdam oranı ülkelerin gelişmişlik seviyesi, refah düzeyi gibi etmenleri göstermesi nedeniyle önemli bir parametredir. Örneğin FED (Federal Reserve System) faiz artışı veya faiz indirimi öncesinde istihdam oranlarını dikkate almaktadır.
Ülkemizde istihdam verileri TÜİK tarafından tutulmakta ve paylaşılmaktadır. Eylül 2023’de TÜİK tarafından yapılan açıklama ile İstihdam endeksi yıllık %3,9 artış sağlamıştır. (Bkz. Tüik)
İstihdam Oranı Nasıl Hesaplanır?
Ülkemizde istihdam oranı TÜİK tarafından hesaplanmakta ve paylaşılmaktadır. İstihdam oranı matematiksel olarak çalışan kişilerin (çalışan işgücünün) toplam kişi sayısına (toplam işgücüne) bölünmesi ile bulunur.
Toplam iş gücünün hesaplanmasında ise emekliler ve fiziksel / zihinsel olarak çalışamayacak durumda olmayanlar da dahil olmak üzere göz önünde bulundurulur. Çalışan iş gücü ise bir iş yerinde sözleşmeli olarak çalışan ve ekonomik / iş faaliyetlerine katılan kişiler olarak değerlendirilir.
Sayısal ve basit bir örnek ile açıklamak gerekir ise 85 milyon nüfusa sahip bir ülke düşünelim. Bu ülkenin 55 milyonu aktif nüfus olduğu ve bu aktif nüfusunda 35 milyonu sözleşmeli olarak çalıştığını varsayalım. Bu durumda istihdam oranı;
İstihdam Oranı: (35/55)x100 = %63,63
Yukarıdaki örnekte istihdam oranı %63 olarak hesaplanmıştır.
Toplam istihdam (iş gücüne katılım oranı) ve kadın iş gücüne katılım oranını yukarıdaki grafikte görebilirsiniz. Grafikte Ocak 2020 – Nisan 2020 arasında istihdamın ne denli düştüğü görülmektedir. Bu dönem tam pandemi başlangıcına gelmekte ve Nisan – Mayıs aylarında pandemi tedbirlerinin bir nebze gevşetilmesi dönemini göstermektedir. Pandemi sonrası istihdam hızlı bir artış göstermiştir.
İstihdam Türleri Nedir?
İstihdam türleri farklı farklı olup bir iş yeri ile bu işyerindeki çalışan arasındaki sözleşmede çalışan kişinin üretime ne kadar ve ne süreyle dahil edildiği istihdam türünü belirleyen etmendir. Bu durumda tam süreli çalışma, yarı zamanlı çalışma, stajyer, taşeron çalışan ve işsiz gibi kavramlar ortaya çıkar. İstihdam türleri genel olarak Tam istihdam, eksik istihdam ve kayıt dışı istihdam olarak sıralanır.
Tam İstihdam
Tam istihdam, işyeri ve çalışan arasındaki sözleşmede yer alan tüm şartların tam olarak uygulandığı istihdam türüdür. İşyeri ve çalışan sözleşmede yer alan maddeleri uygulamak ve sorumluluklarını yerine getirmekle yükümlüdür. Tam istihdam kayıt dışı istihdamın önüne geçmektedir. Tam istihdam ne kadar fazla ise o ülkedeki işsizlik rakamları ve çalışma ile ilgili istatistiki veriler çok nettir ve işsiz sayısı net olarak ortaya çıkarılır.
Eksik İstihdam
Eksik istihdam adından da anlaşılacağı üzere bir ülkedeki iş gücünün tam olarak kullanılamadığı eksik olarak üretime katabildiği istihdam türüdür. Eksik istihdam çalışan kişilerin eğitim, yetenek, deneyim durumlarına göre daha net açıklanabilir. Çalışan kişilerin eğitim, yetenek ve deneyimlerine göre daha alt bir iş kolunda çalışması veya daha az süreyle çalışması durumudur. Bu istihdam durumunda iş gücü tam olarak kullanılamaz ve çalışan memnuniyeti sağlanamaz.
Kayıt Dışı İstihdam
Kayıt dışı istihdam genellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yüksektir. Bu istihdam türünde kanunda belirtilen çalışma koşullarının dışına çıkılır. Çalışanlar sigorta yapılmaz, be nedenle vergi ödemesi gerçekleşmez. Vergi yükünün fazla olması işvereni bu istihdam türüne iter iken işsiz kalma korkusu çalışanları bu istihdam türüne itmektedir. Denetim mekanizmasının iyi çalışmaması kayıt dışı istihdamın yükselmesinde başlıca nedenlerdendir.
Kayıt dışı istihdam için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) güzel bir videolu anlatım hazırlamış. Hazırlanan videoyu aşağıdan izleyebilir ve kayıt dışı istihdam hakkında çok daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Kayıt dışı istihdam maalesef ülkemizin en fazla maruz kaldığı istihdam türüdür. Ekonomik nedenler kayıt dışı istihdamı artırmakta ve çalışma durumunu riske atmaktadır.
